W latach 20-ych
ubiegłego wieku, zaplanowano zintensyfikowanie transportu węgla z
obszaru Śląska do Drezna i Berlina na trasie Wrocław-Brochów1)
(Breslau-Brockau) - Legnica (Liegnitz) - Miłkowice (Arnsdorf2)). W 1924 roku zarząd kolei
Deutsche Reichsbahn zamówił w firmie Allgemeine Elektricitäts-Gesellschaft
Berlin (AEG) przedstawienie projektu lokomotywy mającej na tej
trasie obsługiwać pociągi z węglem o masie 2.200 ton i składy
pasażerskie o masie 530 ton przy prędkości marszowej 45 km/h i z max
prędkością 65 km/h. Projekt od początku bazował na układzie
dwuczłonowym lokomotywy z układem osi 1’Co+Co1’ o sześciu osiach
napędowych. Zaplanowano dostawę pierwszego egzemplarza na marzec
1926 r., jednak faktycznie dostawę realizowano od grudnia 1927 do
czerwca 1928, gdyż do tej pory nie testowano tak dużych obciążeń i
dużych prędkości. Dostarczono sześć egzemplarzy E95 01÷06. Pierwsze
trzy były wyprodukowane przez AEG, w ostatnich trzech uczestniczył
również Siemens-Schuckert zaangażowany w produkcję urządzeń
elektrycznych. W owym czasie była to najsilniejsza i
najbardziej kosztowna elektryczna lokomotywa DRG. Przy mocy 2.778 kW
i masie 138,5 ton kosztowała 543.090 raichsmark (dla porównania
nowoczesna ekspresowa lokomotywa parowa BR03 kosztowała 'tylko'
185.000 RM). W latach 1928÷1945 wszystkie lokomotywy E95
stacjonowały w Jeleniej Górze3)
i były używane głównie do ciężkich pociągów z węglem - do czego
najlepiej się nadają - na trasie pomiędzy
Wałbrzychem (Waldenburg-Dittersbach4))
a Zgorzelcem (Görlitz5)),
na Śląskiej Kolei Górskiej (Schlesische Gebirgsbahn).
Zwiększono przy tym prędkość maksymalną do 70 km/h, a od późnych lat
20-ych, po rozszerzeniu elektryfikacji, także na trasie Wałbrzych -
Świebodzice (Freiburg in Schlesien) - Jaworzyna Śląska (Königszelt)
- Wrocław, prowadziły składy z 39 nowymi wagonami samowyładowczymi
(Gattung OOt), o masie dochodzącej nawet ok 2.700 ton.
Numer
Producent
Stacjonowanie na Śląsku
ZSRR
Złomowanie
Część mech.
Część elektr.
od
do
Lokomotywownia
E 95 01
AEG 3007/3008
27.12.1927
05.1945
Jelenia Góra (Bw Hirschberg)
1946 ÷ 16.09.1952
05.10.1970 Halle P, (DR: 255 001-0)
E 95 02
AEG 3009/3 010
21.06.1928
05.1945
Jelenia Góra (Bw Hirschberg)
1946 ÷ 21.11.1952
28.05.1969 Halle P, (DR: 255 002-8) w okresie
'69÷09.77 Trafo (Weichenheizung) Bf. Halle
od '78 DR-Traditionslok (Verkehrsmuseum Dresden, BSW-Gruppe
Halle)
E 95 03
AEG 3011/3012
13.02.1928
05.1945
Jelenia Góra (Bw Hirschberg)
1946 ÷ 16.09.1952
06.02.1969 Halle P, (DR: 255 003-6)
E 95 04
AEG 3463/3464
SSW ???
07.03.1928
05.1945
Jelenia Góra (Bw Hirschberg)
1946 ÷ 1952
04.06.1964, Dessau
E 95 05
AEG 3465/3466
SSW ???
11.04.1928
04.1945
Jelenia Góra (Bw Hirschberg)
1946 ÷ 1952
14.04.1966, Dessau
E 95 06
AEG 3467/3468
SSW ???
21.06.1928
05.1945
W 1933 krótko Bw Kornwestheim do
badań porównawczych
z E 93, pozatym Jelenia Góra (Bw Hirschberg)
1946 ÷ 1952
04.06.1964, Dessau
W roku 1946 lokomotywy, na mocy
reparacji wojennych, trafiły do ZSRR. Pod koniec 1952 r. wróciły
jednak do Niemiec i trafiły do warsztatów naprawczych w Dessau. W
1959 roku trzy z nich, E 95 01 do E 95 03, przywrócono do pracy,
podczas gdy pozostałe trzy były wykorzystywane jako dawcy części
zamiennych. Lokomotywy, które zostały przywrócone do pracy,
pracowały w ruchu ciężkich przewozów towarowych. E 95 01 i 03 były
eksploatowane do roku 1969, a E 95 02 do 1970. W okresie służby,
maszyny pierwotnie stacjonowały w lokomotywowni Lipsk (Leipzig-Wahren),
ale już w 1960 r. przeniesiono je do Halle (Halle P).
Prowadziły pociągi z węglem brunatnym z Geisel (Geiseltal,
Saksonia) w kierunku Halle, Lipska i Erfurtu. Od końca lat 60-tych
pojawiły się nowe konstrukcje lokomotyw i stare E95 przestały być
potrzebne, dlatego w latach 1969/70 roku zostały wyłączone z
eksploatacji. Proponowana dla nich nowa nazwa serii 255 nigdy
nie została wykorzystana. Dwie lokomotywy zostały
zezłomowane, natomiast E95 02 przeznaczono jako rezerwową dla
lokomotywy
E 77 10 stacjonującej na dworcu głównym w Halle, gdzie w
latach 1969/79 pełniła rolę stacji transformatorowej dla nagrzewnic
elektrycznych - dzięki temu 'przeżyła' i ostatecznie trafiła do
Muzeum Transportu w Dreźnie (Verkehrsmuseum Dresden) jako
statyczny eksponat. Od 1979 roku rozpoczęto prace rekonstrukcyjne.
Obecnie, są one prowadzone z ogromnym zaangażowaniem osobistym przez
pasjonatów z Halle, "bo to jest bardzo trudna i żmudna praca
przed nami".
Firma
BRAWA
wprowadziła model E95 w wielkości TT ( 11210 )
na rynek w roku 1999. Wybrano wersję malowania jedynej ocalałej
lokomotywy muzealnej z Halle o oznaczeniu E95 02. Ten udany model został
wznowiony w latach 2007, 8, 10 w kolejnych malowaniach. Dodatkowo
zamontowano gniazda do dekoderów DCC oraz zapakowano model w większe
pudełko.
Fot. 15
Fot. 16
Fot. 17
11210 - E95 02 - płytka bez gniazda dekoderów - Epoche III/V - do 2002
53000 - E95 03 - płytka bez gniazda dekoderów - Epoche III - Q2/2007
Każdy z członów lokomotywy posiada własny silnik. Oba
silniki posiadają masy kinetyczne, a ich osie są spięte wspólnym wałem.
Prąd jest pobierany z 12 kół, 4 zewnętrzne osie są napędzane, dwie
skrajne osie napędowe posiadają gumki przyczepnościowe. Oświetlenie
czołowe zmienne, zgodne z kierunkiem jazdy, żarówkowe. Przepięknie
odzwierciedlone detale podwozia, pomostu oraz precyzyjne malowanie
pudła.
Lokomotywa charakteryzuje się niesamowitymi właściwościami
jezdnymi. Trzeba uważać czy pokrętło zasilacza jest na pewno ustawione
na zero, bo w innym przypadku może się okazać, że nasza lokomotywa
"stoi" w innym miejscu ! Do legendy przeszedł przypadek, gdy podczas ok.
10-15 minutowej rozmowy, lokomotywa przejechała ok. 15-20 cm, ku
zdumieniu dyskutantów.
Fot. 18 - E95 02 (11210)
Fot. 19 - E95 02 (11210)
Fot. 20 - E95 03 (53000)
Fot. 21 - E95 05 (53001)
Fot. 22 - E95 05 (53001)
Fot. 23 - E95 01 (53002)
Fot. 24 - E95 01 (53002)
Fot. 25 - E95 01 (53002)
11210, str. 1-4
11210, str. 5-8
11210, str. 9-12
11210, str. 13-16
53001, str. 1-5
53001, str. 6-10
53001, str. 11-15
53001, str. 15-18
Model z pierwszej edycji był pozbawiony gniazda do
dekodera DCC, jednak BRAWA opublikowała
dokument, opisujący
sposób zamontowania dekodera. Modele z drugiej edycji posiadają w
każdym członie gniazdo NEM651, więc potrzebne są dwa dekodery z serii
mini. Jeśli dekodery posiadają kompensację obciążenia (Back-EMF
Load Compensation) należy ją wyłączyć w jednym z dekoderów
(instrukcja, str. 10). By odnaleźć właściwą wartość CV należy poszukać w
instrukcji dekodera, przykładowo dla Zimo CV58 = 0: no back-EMF (Decoder
MX620 - MX622, MX630 - MX632 Sound Decoder MX640 - MX648, str.18).
Lokomotywa składała się z dwóch niemal
identycznych połówek połączonych razem, z możliwością łatwego ich
rozdzielenia w razie takiej potrzeby. Tradycyjnie dla śląskich lokomotyw
elektrycznych, każdy człon E95 posiadał wysokie długie pudło, w którym
mieścił się główny transformator chłodzony olejem oraz zespół styczników
sterowania. Jako wyłącznik główny zastosowano wyłącznik olejowy. Kabina
maszynisty była cofnięta, wiec lokomotywa nie miała tak dobrej
widoczności na trasę jak maszyny z kabinami na czole, np E21 czy
E91.
W każdym członie, trzy osie napędowe osadzone
były w zewnętrznej metalowej ramie. Każda oś napędowa posiadała silnik
trakcyjny prądu zmiennego z własną oddzielną wentylacją. Przednia oś
toczna wykonana była jako półwózek Bissela. Oba człony lokomotywy
zasadniczo wykonane były jednakowo, nie mogły jednak funkcjonować
samodzielnie. Przemieszczanie pomiędzy kabinami sterowniczymi możliwe
było poprzez przedziały maszynowe i przejście osłonięte opończami.
W celu umożliwienia obsługi składów pasażerskich, lokomotywy
wyposażono również w ogrzewanie elektryczne. Aby odciążyć sprężarkę
hamulca powietrznego – zwłaszcza przy obsłudze długich i ciężkich
składów z węglem – w lokomotywie zainstalowano również dodatkową
sprężarkę napędzaną w czasie jazdy bezpośrednio z pierwszej osi
napędowej.
W celu wypróbowania rozwiązań techniczny
planowanych do zastosowania w nowej serii E91.9, lokomotywa E95 02
(przedostatni egzemplarz serii wyprodukowany w kwietniu 1928r.)
wyposażona została w elektryczne hamulce oporowe. Podczas kolejnych
przeglądów okresowych urządzenie to (podobnie jak i dodatkowa sprężarka
hamulca napędzana z 1 osi lokomotywy) zostało jednak zdemontowane.
Ze sześciu
zbudowanych egzemplarzy lokomotywy, ocalała niestety tylko jedna - E95
02. Trafiła ona do Muzeum Transportu w Dreźnie jako statyczny eksponat,
stacjonujący w DB-Museum Bw Halle P. Od roku 1979 rozpoczęto prace
odtworzeniowe przy tylnym członie, a od roku 1986 także przy członie
przednim. Od lat 90-ych ubiegłego wieku trwają prace nad całkowitym
przywróceniem lokomotywy do pełnej sprawności. Od 2002 roku prowadzone
są one przez Miłośników Kolei z Halle (BSW Gruppe Traditionsgemeinschaft
Bw Halle P e.V.), ocalała dokumentacja jest niekompletna, a unikalna
konstrukcja przysparza sporo problemów. Konieczność poniesienia sporych
nakładów finansowych także istotnie spowalnia prace.
E 95 BW Halle P., lato 2010 [2:28] 99HSBfan
E95 02 auf der Drehscheibe Eisenbahnfest Bw Halle P. 02.07.2011 [4:05] chlodulf
E95 02 größte, schwerste und teuerste Elektrolokomotive Ihrer Zeit im Eisenbahnmuseum Halle 2022 [4:44] Thomas Bartels
Przypisy:
1.
Wrocław
Brochów, duża stacja węzłowa na której gromadzi się ruch
towarowy z kierunku połudn.-wsch. (głównie z obszaru Górnego Śląska)
i wyprawia dalej głównie w kierunkach zachodnich i północnych. W
przypadku ruchu towarowego najczęściej odbywa się to obwodnicą
towarową Wrocławia. W okresie przed II Wojną Światową była to stacja
odgrywająca kluczowe znaczenie dla zaopatrzenia rejonu Drezna i
Berlina w surowce i produkty pochodzące z Górnego Śląska.
Wikipedia.de
podaje szlak Breslau-Liegnitz-Görlitz-Arnsdorf co
wskazywałoby, że chodzi tu o miejscowość Arnsdorf położoną w rejonie
miasta Bautzen (Saksonia). Tymczasem źródło zackenbahn.de podaje
szlak Breslau-Liegnitz-Arnsdorf. To z kolei wskazuje, że mowa
tu raczej o miejscowości położonej w rejonie samej Legnicy czyli
dziesiejsze Miłkowice. To wydaje się bardziej logiczne bo Miłkowice
to swego czasu duża stacja węzłowa do obsługi ruchu towarowego na
której szlak z Wrocławia rozdziela się na kierunek drezdeński i
berliński.